Czujesz, że możesz wszystko? Czyli trochę o poczuciu własnej skuteczności
Możesz! Czy wiesz jednak, że wysokie poczucie skuteczności może podwyższyć twoje wyniki w nauce lub sprawić, że objawy choroby będą łatwiejsze do zniesienia? A może nie chcesz mieć problemów z systematycznością? [7] To nie magia, ale efekt działania sprawczości. Zaraz przekonasz się, dlaczego warto nad nią pracować.
Codziennie, nawet w drobnym stopniu wpływasz, mniej lub bardziej świadomie, na otaczający cię świat i bliskie osoby. Chcesz budować i budujesz relacje społeczne z innymi osobami. Sama twoja obecność i nawet niepozorne, małe zmiany są częścią jakiejś historii. Oprócz tych nieświadomych wpływów każdy z nas stawia sobie mniejsze lub większe cele, które chce zrealizować. Gdy wiemy, że jesteśmy w stanie je osiągnąć, stają się wyjątkowe. No właśnie, ale co powoduje, że mamy motywację, by sięgać po marzenia i wewnętrznie czujemy, że jesteśmy w stanie je zdobyć? Co sprawia, że sami podnosimy sobie poprzeczkę? Jest pewien ważny czynnik, którego obecność ułatwia podnoszenie się po porażkach oraz realizację założonych planu. Poznaj poczucie własnej skuteczności.
Czym jest poczucie własnej skuteczności?
Zgodnie z teorią Bandury, poczucie skuteczności to przekonanie człowieka o własnej zdolności do realizowania zamierzonych celów i mierzenia się z wyzwaniami, jakie stawia przed nami codzienność. To niewidzialna siła, która decyduje o tym, jak skutecznie poradzimy sobie z problemami. Jest to twór stworzony przez psychologów, więc poczucia własnej sprawczości nie da się dotknąć, ale dostrzec je można w ludzkich zachowaniach. Osoby o wysokim poczuciu własnej skuteczności są bardziej zmotywowane do osiągnięcia celu, szybciej i efektywniej przetwarzają napływające ze świata informacje, łatwiej podnoszą się po doznanych niepowodzeniach oraz osiągają więcej sukcesów niż osoby z niskim poczuciem własnej sprawczości [2]. Wysokie poczucie skuteczności przydaje się również w walce z chorobami, szczególnie tymi przewlekłymi, ponieważ pomaga motywować chorego do podtrzymywania prozdrowotnych nawyków, które mogą wspomóc proces leczenia, takich jak przyjmowanie leków czy dieta, a także zmniejszyć dokuczliwe objawy depresji i lęku [3]. Wyniki badań Violetty Rodek wskazują, że studenci, którzy przejawiali wysokie poczucie własnej skuteczności byli również bardziej systematyczni, konsekwentni, zorganizowani i wytrwali w nauce [7]. Oczywiście poczucie własnej skuteczności jest jednym z głównych, ale nie jedynym czynnikiem wpływającym na sukcesy. Często łączy się samooceną, poczuciem satysfakcji z własnego życia, otrzymywanym wsparciem ze strony innych ludzi czy poczuciem koherencji, czyli przekonaniem, że otaczający świat jest zrozumiały i przewidywalny [1,3,5].
Jak zwiększyć własną sprawczość?
Pewnie teraz zastanawiasz się, czy skoro odczuwanie wysokiego poczucia własnej skuteczności może być całkiem przydatne w życiu, to czy można na nie jakoś wpłynąć? Nie bój żaby! Swoje kompetencje możesz zwiększać, opierając się na własnych, pozytywnych, jak i negatywnych doświadczeniach. Warto się nad nimi zastanowić i potraktować je jako cenną lekcję, która jest pewną cegiełką do zbudowania wyższego poczucia własnej sprawczości. Zwróć większą uwagę na związek włożonych w coś wysiłków, a ich konsekwencji. Pomoże ci to wzmocnić poczucie, że to właśnie twoja praca wpływa na efekty i to głównie dzięki niej możesz je kształtować. Obserwuj zachowania innych. Co sprawia, że udaje im się osiągać sukcesy? Nie podchodź do tego „on jest ode mnie lepszy, a ja nigdy taki nie będę”, tylko staraj się zrozumieć, co możesz zrobić, by inspirując się kimś innym, osiągnąć własne cele. Skumuluj swoje sukcesy, a być może zaczniesz oczekiwać podobnej skuteczności w innych, przyszłych wydarzeniach. Zachęty, przekonywanie i wsparcie będą również niezwykle przydatne [4,6].
Sprawczość jako klucz do sukcesu?
Nie samym poczuciem sprawczości człowiek żyje. Pamiętaj, że twoja chęć i motywacja są tutaj bardzo istotne. Nie osiągniesz celów, zakładając tylko, że świat da ci to, czego oczekujesz. To praca i wysiłek są clou sukcesu, a wysokie poczucie własnej skuteczności może ci pomóc osiągnąć go szybciej i łatwiej. Jak w piosence Sanah i Podsiadło „O czym śnisz?” – uwierz w to, że to wszystko masz i to, że to ty. Doceń siebie, swoją pracę i stawiaj sobie wyzwania, a zobaczysz, że z dnia na dzień zaczniesz zauważać więcej możliwości.
Literatura cytowana
- Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Fundacja IPN.
- Bandura, A. (1977). Self-efficacy: toward a unifying theory of behavioral change. Psychological Review,84(2), 191-215.
- Heszen, I., Sęk, H. (2008). Psychologia zdrowia. PWN.
- Juczyński, A., Juczyński, Z. (2012). „Chcieć to móc” czyli o znaczeniu poczucia własnej skuteczności w modyfikacji zachowań związanych z piciem Alkoholizm i Narkomania, 25(2), 2015-227.
- Marshall, S. J., Biddle, S. J. (2001). The transtheoretical model of behavior change: a metaanalysis of applications to physical activity and exercise. Annals of Behavioral Medicine, 23(4), 229-246.
- Ogińska-Bulik, N., Juczyński, Z. (2010). Osobowość, stres a zdrowie. Wydawnictwo
- Rodek, V. (2020). Poczucie własnej skuteczności jako czynnik różnicujący samodzielne uczenie się studentów. Studia Edukacyjne 58, 107-122.
Autorka: Zuzanna Bernaś, Instytut Psychologii, Uniwersytet Opolski
